Sara Hüseynova: “Şəxsi hekayən səni boğursa, onu yazmaq lazımdır”
Müsahibimiz Azərbaycan Kinematoqrafçılar İttifaqının keçirdiyi “Mən qadınam” müsabiqəsinin finalçılarından “Sara” tammetrajlı bədii film ssenarisinin müəllifi Sara Hüseynovadır.
– Sara xanım, bir az özünüz haqqında məlumat verə bilərsiniz? Oxucularımız da sizi tanısınlar.
– Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universitetinin “Kulturologiya” fakültəsini bitirmişəm, ixtisasca sənətşünasam. “Xəzər” TV, ARB TV, İTV-dən efirə getmiş 10-dan çox serialın ssenari müəllifiyəm – “Bir ailəm var”, “Cehizsiz gəlinlər”, “Yad gəlin”, “Sarı gəlin”, “Günahsız günahkar”, “Çinar kölgəsi”, “Simurq-2” və s. Filmlərdən həmmüəllifi olduğum “Nazik mətləb” filmini misal göstərə bilərəm. Bundan başqa, sənədli filmlərdə də işləmişəm, məsələn, “Sürücülər” sənədli filmi. Həmçinin “Cinayət və Cəza”, “Sıravi ulduz” kimi verilişlərin hazırlanmasında da iştirak etmişəm. Hazırda Nicat Dadaşovla birgə İTV kanalı üçün “Sığınacaq” adlı serial hazırlayırıq. Qadına qarşı fiziki və psixi zorakılıq, qadınların azadlığı, sosial problemlərindən bəhs edən kəskin süjetli layihədir. Həssas mövzu olduğuna görə ssenarist kimi bizim üçün böyük məsuliyyətdir, neçə vaxtdır gecəmiz-gündüzümüz yoxdur. Həyəcanlıyam, inanıram ki, keyfiyyətli iş olacaq.
– “Mən qadınam” müsabiqəsində iştirak etməyə sizə nə təkan verdi?
– Müsabiqələrin üstünlüyü odur ki, qoyulan mövzu ətrafında ürəyin istəyən materialı sərbəst şəkildə yaza bilirsən. Kommersiya işlərində bunu etmək çətindir. Bu isə ssenari müsabiqəsidir, öz əlin, öz başın. İstəyirsən, səhnədə helikopter gətir, istəyirsən, 50 məkan yaz, istəyirsən, qəhrəmanı sona qədər bir məkanda saxla. Qəhrəmanları da “atanın evindən” gətirə bilərsən. Mən şəxsən elə elədim, “Sara”da öz hekayəmi yazdım.
– “Öz hekayəmi yazdım” deyəndə nəyi nəzərdə tutursunuz?
– İlk dəfədir ki, baş qəhrəman özüməm. Film həyatımın çox çətin keçən son dövründən bəhs edir. Digər qəhrəmanların hamısı ailə üzvlərim, iş yoldaşlarım, tanışlarımdır. Sual ola bilər ki, ətrafda bu qədər hekayə varkən bir ssenarist niyə öz həyatını yazsın? Sözün düzü müsabiqəyə qoğulmağa sonuncu ayda qərar verdim. İdeya axtarmağa başladım. O qədər geniş mövzudur ki, qərar vermək çətin idi. Bir ifadə var – “kənarda axtarma, özündə axtar”. Birdən ağlıma elə öz həyatım gəldi. Düşündüm ki, bundan daha maraqlı hekayə tapmayacağam və özümdən yaxşı tanıdığım qəhrəman yoxdur. Ssenaridə də yazdığım kimi: “Başqalarının hekayəsi sənə boğazdan yuxarı gəlirsə, demək, öz hekayən artıq boğazına dirənib. Demək, onu danışmaq, azad etmək vaxtıdır”. Bəzən biz ssenari qurarkən deyirik ki, bir kağız üstündə yazaq, görək necədir… İlk dəfə idi ki öz həyatıma kağızın üstündə baxdım, özümü qəhrəman kimi analiz etmək şansım oldu: Yalnız “ağ” və ya yalnız “qara” obraz deyiləm. Buna qədər yaşadıqlarımın çoxunu heç ətrafım bilmirdi. İşin ən çətin tərəfi elə bu oldu: Bu ssenari ilə özümü ifşa etdim. Bəzi səhnələr oldu ki, utandım. Əvvəlcə fikirləşdim ki, bəlkə bunları yazmayım, ətrafım ana kimi qüsurlarımı, ssenarist kimi qarşılaşdığım çətinlikləri, qadın kimi şəxsi həyatımdaki problemi bilməsin. İstəmirdim, ssenarini oxuyub kiminsə mənə yazığı gəlsin və ya hiddət duysun. Sonra öz sərhədlərimi aşdım, dedim, mən hər şeydən öncə ssenaristəm. Özüm-özümə güzəşt etsəm, daha nə oldu? Dramaturgiya bunu tələb edir, hər şey sənət üçündür, təki səhnənin orqanikliyi və təsiri itməsin. Məsələn, ssenaridəki həbsxana səhnəsində təsvirlərin təbii alınmasının səbəbi ailə ziyarətlərindəki müşahidələrim idi. Həmkarlarıma tövsiyəm: Bilmədiyiniz maraqlı dünyanı yazmaqdansa, yaxşı bildiyiniz maraqsız dünyanı yazın, o ssenari daha uğurlu olacaq. Dramdan savayı ssenaridə komediya elementləri də çoxdur, bu iki janrın birləşməsini çox sevirəm. Çünki həyat özü tragikomediyadır, bəzən sənə ağlamalı gələn şey başqası üçün gülməlidir.
– Bu müsabiqədə iştirak sizə nə kimi təcrübə qazandırdı?
– On bir il əvvəl ssenaristliyə başladığım vaxtdan bu yana, əsasən, komanda ilə işləmişəm: Əvvəl Valeh Əhmədovun “Qələm” qrupu ilə, daha sonra Elçin Muradov, Pərviz Seyidli, Kamal Hüseynzadə, Reyhan İsayeva, Nicat Dadaşov kimi ssenarist dostlarımla. Onları çox sevirəm, düşünürəm ki, bu, komandada uğurlu ssenari tandemi üçün birinci şərtdir. Müsabiqədə isə mən ilk dəfə sərbəst şəkildə özümün tammetrajlı bədii filmimi yazdım. Dediyim kimi, çox fərqli hisslər idi. Ssenarist kimi öz imkanlarımı bir daha kəşf etdim. Həmçinin müsabiqə sayəsində dəyərli kino insanları ilə yaxından tanış olmaq fürsətim oldu. Toxunduğum mövzu isə ssenarist üçün “çörəkli” mövzudur, gələcəkdə “Sara 2” də yarana bilər , “Sara 22” də. Çünki “Sara” bütün detalları ilə gözümün qarşısındadır. Hələ ki qəhrəman sağdır, qəhrəman sağ olduqca ssenarist də sağ olacaq. Demək, hekayəmiz davam edir, süjet diridir.
– Ssenari müsabiqələrində iştirakın üstün və çatışmayan cəhətləri nələrdir?
– Düşünürəm ki, janr məhdudiyyəti olsa, əla olar. Sən “Mən qadınam” mövzusunda ideal komediya yazsan belə, janrın sanbalına görə eyni mövzuda yazılan bir dramı seçmək ehtimalları daha çoxdur. Yox, əgər janr müxtəlifliyinə imkan verilirsə, məncə, gərək hər janr kateqoriyasına uyğun ayrı qalib seçilsin.
– Necə düşünürsünüz, ssenari müsabiqələrinin konkret mövzu ilə bağlı olması vacibdir, yoxsa sərbəst mövzu əsasında keçirilməlidir?
– Mövzu nə qədər konkretləşdirilsə, bir o qədər yaxşıdır. Həm konkret, həm də fərqli mövzular. Onda ortalığa daha kreativ ssenarilər çıxar. Misal üçün, “heyvan haqları”, “uşaqların müdafiəsi”, “idman”, “süni intellekt”, “mədəniyyət və kimlik” və s.
– Kino ilə bağlı mövcud reallığımızı nəzərə alsaq, ssenaristlər üçün əsas çətinliklər və üstünlüklər nədən ibarətdir?
– Elə 10 il qabaq nə çətinlik var idisə, onlar hələ də aktualdır. Ən əsası isə, hamının bildiyi büdcə problemidir. Bizə çox vaxt məkan, qonaq aktyor, hətta rekvizit və s. kimi məsələlərdə məhdudiyyətlər qoyulur. Bunlar hamısı yaradıcılığa təsir edir. Misal üçün “Professional” filmində (rej.Jorj Lotner, 1981) Belmondonun qəhrəmanının finalda polis tərəfindən güllələndiyi səhnəni yəqin xatırlayırsınız. Biz də elə səhnə yazmaq istərdik. Amma məcburuq yazaq ki, çoxdandır, axtarışda olan cinayətkarı tutmağa cəmi bir nəfər gəlir. Sonra da camaat deyir ki, “bizimkilər multfilm çəkir”. Bacardıqca bu “ucuz” modelləri qırmağa, alternativ yollar tapmağa, “bayağı fəndləri” daha yaradıcı həmlələrlə əvəz etməyə çalışırıq. Ssenaridə bu islahatları daha geniş və qalıcı etmək üçün isə bütün ssenaristlərin əlbir olması vacibdir. Ümumilikdə götürsək, kino bazarında hər şeyin kökündən pis olduğunu, dəyişiklik baş vermədiyini demək olmaz. Son zamanlar sadaladığım problemli məsələlərdə qismən irəliləyiş görürəm. Artıq bizdən təkcə reytinq və “böhran dövrü qənaətcilliyi” yox, keyfiyyətli iş istəyən şirkətlər də var. Özümüzlə bağlı bir üstünlük isə odur ki, 2025-ci ildə ssenaristin əlində həm öyrənmək, həm də yaxşı ssenari yazmaq üçün resurslar çoxdur. Ssenari yazarkən sənə tibbi, hüquqi, elmi və s. bir məlumat lazımdırsa, artıq konsultant axtarmağa məcbur deyilsən, hər şey əlinin altındadır. Artıq yaxşı ssenaristlərin əməyi görünməyə başlayır. İndi ortalığa keyfiyyətli ssenarilər qoymaq vaxtıdır.
Müsahibəni hazırladı: Sevda Sultanova