Qız qızıl alma…
Məlumat verildiyi kimi 8-11 oktyabr tarixlərində “Şuşa – Türk Dünyasının Mədəniyyət Paytaxtı 2023” ili çərçivəsində Bakıda III “Qorqud Ata” Türk Dünyası Film Festivalı keçirilib. “Ən yaxşı aktyor” nominasiyası üzrə mükafat qazanmış (Ahmet Amandurdiev) “Qızıl alma” bədii filmi (rejissor: Hekim Alovov) haqqında kinoşünas Ülvi Mehdinin yazısını təqdim edirik.
Avrasiyanın Balkanlarından Tyan-Şan dağlarınadək yollanan ticarət karvanları dövründə regionlararası dialoqlarda türk dilləri qrupu üstünlük təşkil edirdi. XIX əsrin ikinci yarısında alman coğrafiyaşünas-təbiətşünası Ferdinand fon Rixtqhofen bu təzahürü elmi cəhətdən müəyyənləşdirərək ona Böyük İpək Yolu adını vermişdir. SSRİ süqut edəndən sonra 1990-cı illərin əvvəllərində isə türk dünyası dövlətlərini bir araya gətirib mədəniyyətlərarası dialoq quran vahid beynəlxalq birlik – TÜRKSOY yarandı. Hər an güclənəcəyinə əmin olduğumuz bu birlik türk etno-folklorunun dünya kommunikasiyası təsəvvüründə incəsənətin bütün növləri üzrə xalqların yaxınlaşmasına xidmət edir. Ən vacib və ən siyasiləşmiş incəsənət növlərindən biri kinematoqrafdır. Sonrakı nəsillərə etnoqrafik ənənələri ötürmək məramı iki il əvvəl Turanın oğuz xalqlarının türk eposunun adı ilə adlandırılmış və Azərbaycanda “Dədə Qorqud” dastanı kimi tanınan “Qorqud Ata” kinofestivalı ərsəyə gəlmişdir.
Keçən həftə sayca artıq üçüncü kinofestival baş tutdu – bu dəfə festivalın filmləri Bakıda, “Nizami” kinomərkəzində nümayiş olundu. Festival iştirakçısı olan ölkələrin kinematoqrafında bu günə qədər olan ən yaxşı işlər üzrə seçim aparıldı. Müsabiqə proqramının bütün filmlərinə baxmaq təəssüf ki, mümkün olmasa da, təşkilatçıların ismarışının ümumi mənzərəsi aydındır. Festival proqramında həmçinin, qeyri-müsabiqə proqramına da yer ayrılmışdı və bura Rusiyanın türk bölgəsinin kinematoqrafçılarının filmləri daxil edilmişdi: Tatarıstan, Yakutiya, Tuva. Ümid edirəm, gələcəkdə festivalın iştirakçıları arasında Monqolustan kino xadimlərinin də işlərini görəcəyik. Festivalın ən parlaq hadisəsi həm dünya ekranında, həm də internet şəbəkəsində Türkmənistan kinematoqrafının yaranmasının gözəl təzahürlərini müşahidə etmək idi. Müsabiqə proqramında dirçəliş dövrünü yaşayan “Türkmənfilm”in “Qızıl alma” (2022) filmi iştirak edirdi. Film al-qırmızı və ya qızıl alma haqqında ibrətamiz hekayətin və alma bağından bəhs edən türkmən eposunun obrazlı ekran ifadəsidir. Süjet xətti bir-birilə xalı-xalça naxışlarıtək “hörülüb”. Rejissor Həkim Alovovun bu filmi Türkmənistanın eks-prezidenti Qurbanqulu Berdımuxamedovun “Türkmənlərin mənəvi dünyası” kitabının bir hissəsinin ekranlaşdırılmasıdır və titrlərdə kitabdan iqtibaslara yer ayrılmışdır.
Nümayişin ekslüzivliyi səbəbindən ceyran ovu zamanı rəqib tayfanın alma bağına gəlib-düşmüş ovçu Mergendən bəhs edən filmin sərbəst spoylerini vermək istərdim. Ağaclardan birinin altında gənc ovçu qeyri-adi gözəlliyə malik Alma adlı qızla – alma bağının sahibinin qızı ilə rastlaşır. Ən yaxşı Şərq ənənələrinin daha bir ifadəsi olaraq, gənc, gözələ vurulur. Və təxirə salmadan, uzatmadan hisslərini etiraf edir – lirik melodramın əsas elementi kimi Almaya qoruyucu amuletini bağışlayır . Filmdə musiqi filmin dramaturgiyasının tərkib hissəsi kimi və Bollivud kino estetikasının ən yaxşı nümunələri tərzində işlənib. Bildiyimiz kimi mahnı və rəqslərlə zəngin olan bu ənənələrin formalaşmasında Üzeyir Hacıbəylinin “Arşın mal alan” kino-operettasının xüsusi yeri var. Bütün aranjiman və kompilyasiyalarla birlikdə saundtrekin müəllifini “Qızıl alma” filminin həmmüəllifi hesab etmək olar. Etnik motivləri nəfis zövqlə vizuallaşdırmaq sayəsində filmin yaradıcıları primitivikdən yayınmağa müvəffəq olublar. Aktyor heyətinin demək olar ki, bütün üzvlərinin yaxşı vokal imkanlara malik olduğunu görürük. Sevən gənclər bütün sınaqlardan və çətinliklərdən keçərək eynilə nağıllarda olduğu kimi layiq olduqları səadətə nəhayət ki qovuşurlar – böyük bir toy qurulur və tonqal ətrafında mahnı və rəqslərin müşayiətilə “Happy End”-i izləyirik. Peşəkar tamaşaçı burada Sergey Paracanovla Cavanşir Quliyev kino-tandeminin “Aşıq Qərib”-indən vizual və musiqili iqtibaslarını, İran xalçavari kinematoqrafının, xüsusən Maxmalbafın “Gəbə” filminin “ilmələrini” görə bilər. Filmin musiqi xəttində bəzən, Niyaməddin Musayev tərzində estrada musiqisi və Zeynəb Xanlarovanın repertuarından xatırlamaları hiss edirdim.
Bakıda keçirilən TÜRKSOY-un üçüncü “Dədə Qorqud” kinofestivalının mükafatlandırma mərasimi Heydər Əliyev Mərkəzində oldu. Rəmzi estafet Türkmənistanın tarixi mərkəzlərindən biri olan Annau şəhərində keçiriləcək növbəti, dördüncü kinoforumun təşkilatçılarına ötürüldü.
Festival Heydər Əliyev Fondu, Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi, Heydər Əliyev Mərkəzi, Azərbaycan Kino Agentliyinin və Bakı Media Mərkəzinin birgə təşkilatçılığı ilə baş tutdu.
Ülvi Mehdi
Tərcümə etdi: Samirə Behbudqızı